Slikproblemen tijdig screenen in de VG; hoe?!

Dysfagie is een veelvoorkomend probleem bij mensen met een verstandelijke beperking. De meest voorzichtige prevalentiecijfers uit de literatuur liggen tussen 8 en 11% over de gehele doelgroep. Bij specifieke doelgroepen loopt dit percentage sterk op. Bij ouderen met een verstandelijke beperking is het bijvoorbeeld 52%, bij kinderen met downsyndroom 58% en bij kinderen met een cerebrale parese zelfs 98,8%. Daarnaast geldt: hoe ernstiger de mate van de verstandelijke beperking, hoe hoger het risico op dysfagie.

De gevolgen van dysfagie kunnen zeer ernstig zijn en hebben grote invloed op de kwaliteit van leven. Daarom is het van groot belang dysfagie op tijd te signaleren. In de praktijk blijkt dit echter lastiger dan gedacht. Er is sprake van onder signalering, wat ook in de internationale wetenschappelijke literatuur wordt herkend. Voor logopedisten binnen een zorginstelling is het onhaalbaar om iedere cliënt zelf te observeren. Er is dus dringend behoefte aan een screeningsinstrument.

Zowel nationaal als internationaal blijkt er geen betrouwbaar instrument te bestaan waarmee zorgverleners dysfagie kunnen screenen bij mensen met een verstandelijke beperking. De Signaleringslijst Verslikken, die in Nederland vaak werd gebruikt, bleek niet optimaal te zijn en dus was er niets voorhanden. En wat er niet is, dat moet je zelf maken! We hebben om die reden zelf een instrument ontwikkeld, waarbij we als vanzelfsprekend de wereld van het wetenschappelijke onderzoek zijn ingerold. Iets wat we onze vakgenoten zeker kunnen aanraden. Binnen de logopedie, en zeker de logopedie in de verstandelijk gehandicaptenzorg, valt nog een wereld te winnen op het gebied van evidence-based werken. Dit is dus meteen een oproep om hieraan ook je steentje bij te dragen.

Het screeningsinstrument dat we hebben ontwikkeld heet het Screeningsinstrument voor Dysfagie bij mensen met een Verstandelijke Beperking (SD-VB) en wordt ingevuld door zorgverleners, zoals begeleiders en verzorgenden. Na meerdere rondes van onderzoek en optimalisatie omvat de lijst momenteel 29 ja/nee-items, onderverdeeld in twee delen over risicofactoren en het eet- en drinkgedrag. Het invullen kost de begeleider ongeveer 5 minuten en er is geen scholing vooraf nodig. Momenteel wordt gewerkt aan de analyse van een vervolgonderzoek bij ruim 225 cliënten met VB bij de Friese zorginstelling Alliade om de betrouwbaarheid en validiteit verder te bepalen. De eerste bevindingen zijn zeer positief. We verwachten dat het instrument begin 2023 vrij kan worden gedeeld binnen het werkveld. 

Bij Alliade werken we al met het instrument; voor iedere cliënt wordt het SD-VB tweejaarlijks ingevuld. Waar nodig volgt een beoordeling door de logopedist, met eventuele adviezen en evaluatie hiervan. Dit noemen we het cyclisch dysfagiewerkproces.