IDDSI is in town!

Of je wil of niet, je komt er niet meer onderuit; IDDSI is here! Elke zorginstelling, logopedist, dietist en kok is op eigen wijze óf je het implementeert en zo ja, wat is dan de beste manier? Hieronder 3 logo's die zich op eigen wijze een tandje extra inzetten voor de mogelijkheden van IDDSI.

IDDSI implementeren en leren aan collega's; gebruik IDDSI-learning!

Renée van Meenen en Fleur van Heijningen, zijn werkzaam als logopedist in het Dijklanderziekenhuis in Noord-Holland. In 2017 werden wij op het ESSD-congres enthousiast over IDDSI en wilden dit zo snel mogelijk gaan implementeren in ons net gefuseerde ziekenhuis. We hebben het jaar daarna met smart gewacht op de vertaling van IDDSI in het Nederlands en toen die er eenmaal was hebben we ons voorbereid op de implementatie op onze werkplek.

We hadden de voedingsassistenten van onze ziekenhuizen allemaal geschoold met workshops (in samenwerking met Nestlé) en toen kwam Covid... We konden geen klinische lessen of workshops meer geven en merkten dat de verpleegkundigen dit echt misten. In ons ziekenhuis hebben we navraag gedaan bij het Leerhuis of we zelf een e-learning konden ontwikkelen om dit gemis aan kennis op te vangen. We mochten het platform waarmee het ziekenhuis werkte gebruiken. Het bouwen van onze e-learning “dysfagie en IDDSI” was ontzettend leuk om te doen. De e-learning ging online op ons Leerportaal en zo konden alle verpleegkundigen, diëtisten, ergotherapeuten, nieuwe servicemedewerkers, arts assistenten, etc. in 15 minuten geschoold worden. We kregen veel positieve feedback over de e-learning.  

We waren best trots op het feit dat IDDSI in ons Dijklanderziekenhuis zo vlot en uitgebreid geïmplementeerd was. In overdrachten van andere instellingen lazen we nog vaak oude benamingen van consistenties en we hoorden ook van collega logopedisten dat de implementatie van IDDSI in hun instelling niet altijd soepel verliep of nog niet gestart was.

Zo ontstond het idee om een e-learning te gaan maken voor de rest van de collega’s in Nederland en België. We konden het platform van ons eigen ziekenhuis hier niet voor gebruiken en gingen dus op zoek naar een ander platform. We stortten ons met veel plezier op het ontwikkelen van de IDDSI-Learning. Het platform dat we toen gebruikten werkte heel anders en had voor ons nieuwe beperkingen, maar ook mogelijkheden. Zo is het inmiddels mogelijk om de e-learning op een mobiele telefoon te doen. Hier ging best veel tijd in zitten, maar het werd precies zoals wij wilden; een e-learning met korte informatie over dysfagie, uitleg over wat IDDSI is en waarom dit gebruikt wordt, kennis opdoen van alle verschillende consistenties vanuit IDDSI 2.0, uitleg over verdikken en de testmethoden die hier gebruikt worden en uiteindelijk 7 vragen om alle opgedane kennis te toetsen. Bij een fout antwoord volgt er uitleg en wordt de vraag herhaald, ook bij de meeste goed beantwoorde vragen is er uitleg om de kennis te herhalen. Als dan alle lessen zijn doorlopen én alle vragen goed zijn beantwoord ontvangt de deelnemer het certificaat in zijn of haar mail.

Onze IDDSI-Learning is een doelgerichte scholing voor mensen in de zorg die werken met volwassen dysfagie patiënten. De e-learning is geschikt voor verpleegkundigen, verzorgenden, begeleiders, voedingsmedewerkers, diëtisten, artsen en andere zorgmedewerkers. Middels deze e-learning raakt de zorgmedewerker vertrouwd met de IDDSI terminologie en kan deze direct toepassen in de dagelijkse praktijk.

Als je aan het begin van het implementeren je medewerkers op zo’n eenvoudige en toegankelijke manier vertrouwd maakt met IDDSI zal je veel gemakkelijker alle collega’s enthousiast maken! Door gebruik te maken van de IDDSI-Learning hoef je geen klinische lessen te geven. Deze lessen kosten veel tijd om te organiseren en het kost de medewerkers veel tijd om deze bij te wonen, op een voor hen vaak onhandig moment.

Met de IDDSI-Learning bereik je gemakkelijk alle medewerkers. De zorgmedewerker kan dit op een voor hem/haar handig tijdstip ‘even tussendoor’ doen!

Waarom IDDSI? 

Door Marise Neijman, logopedist

Wij logopedisten kunnen er soms niet omheen. We ontkomen er niet aan. Het is impopulair, we weten het. We willen het liever niet, we doen het ook liever niet, maar soms kan het niet anders…

Consistentie-adviezen geven. Slikadviezen opstellen. Aanpassingen binnen voedingen en dranken adviseren. Net hoe je het noemen wilt. Een bijzonder ongeliefd advies die we mensen met slikproblemen geven als andere (minder ingrijpende) compensatietechnieken of slikoefeningen niet voldoende effect hebben. Wij logopedisten constateren dat slikken niet veilig gaat en dat mensen zich verslikken in voeding of dranken. Het advies luidt vervolgens: “Sorry, u kunt beter uw koffie de komende tijd wat verdikt drinken” of “Misschien is het beter om even geen boterham meer te nemen”.  

Onze logopedische beweegredenen zijn helder. Het bevorderen van efficiënte en veilige orale intake. Het liefst ook nog een beetje knap geserveerd. Maar toch knaagt het. Wij leggen deze mensen een advies op. Een ingrijpend advies; en soms zelfs een restrictie. Realiseren wij logopedisten wel voldoende wat een voedingsadvies voor mensen inhoudt zodra ze de behandelkamer verlaten? Weten zij (en de mantelzorgers of zorgverleners) écht wat ze wel en niet veilig kunnen slikken en/of hoe zij de dranken en voeding het best kunnen aanpassen? 

Consistentie-adviezen zijn lastig interpreteerbaar. Het zijn subjectieve termen die niet goed te controleren zijn. Dat zag ik in het verpleeghuis waar de groenten, aardappelen en het vlees inclusief jus (dat mengt makkelijker) hop door de blender gingen. Het resultaat? Een troosteloos lauwwarm bruinkleurige mix in een saai bakje. Ondanks dat iedereen weet dat we ook met onze ogen eten, zag het er allesbehalve smakelijk uit. En of het de goede consistentie was? Niemand die dat ooit zal weten. 

Het heeft even geduurd maar nu, drie jaar later, zitten we in Nederland middenin de implementatie van de International Dysphagia Diet Standardization Initiative. Beter bekend als de IDDSI. Een internationale groep van o.a. voedingswetenschappers, diëtisten, koks en logopedisten vond in 2013 dat er wereldwijd dezelfde taal gesproken moest worden over aangepaste voeding en dranken. Cultuur, (zorg)instelling, land of leeftijd, het mag geen verschil maken. Het doel? Miscommunicatie tegengaan en veiligheid voor mensen met slikproblemen waarborgen. 

De IDDSI bestaat uit twee delen. Eerst het raamwerk. Het raamwerk bestaat uit twee overlappende piramides waarvan een op z’n kop staat. Het raamwerk telt in totaal acht levels geduid in cijfers, termen en kleuren en loopt level 0 (dun vloeibaar) tot en met level 7 (normaal/makkelijk te kauwen). De kleuren hebben wereldwijd dezelfde kleurcode, de cijfers zijn eensluidend en de termen zijn (vertaald) identiek. Ten tweede zijn er simpele objectieve testen ontwikkeld; de spuitjestest, vorktest, lepeltest, vingertest en de stokjestest. Met deze testen kunnen (aangepaste) voedingsmiddelen en dranken in het raamwerk ingedeeld worden.  

De IDDSI heeft zijn voordelen. Het zorgt voor een nauwere samenwerking tussen koks, logopedisten, diëtisten en voedingsassistenten. Er komt steeds meer aandacht, creativiteit en liefde voor aangepaste maaltijden. Ze zien er mooier en smakelijker uit dan ooit. Het lijkt zelfs alsof we door de IDDSI wat grip beginnen te krijgen op de consistentieadviezen. We zijn af van vage termen, hebben nu iets systematisch in handen en niet geheel onbelangrijk; er is wereldwijde consensus!

Desalniettemin zijn we er nog niet. De implementatie is lastig, tijdrovend en kost geld. Iedereen die - bij wijze van spreken - een glas water aanbiedt aan een persoon met slikproblemen, moet worden geschoold. Iedereen moet wennen aan de nieuwe terminologie. Het helpt ook niet dat er soms een tegengeluid hoorbaar is. Een geluid dat vindt dat er binnen de IDDSI te veel levels zijn en dat het daardoor niet heel werkbaar is. Daarnaast heeft het even geduurd voordat de officiële Nederlandse vertaling beschikbaar was. Ondanks dat de Nederlandse vertaling ook een uitgebreid document bevat met informatie en beschrijvingen waar voeding en dranken in welk level precies wel en niet aan mogen voldoen, is er soms toch nog wat ruimte voor interpretatie. Ook moeten we oppassen dat we voeding niet te mooi willen maken. Dat wil zeggen, we moeten kritisch blijven en niet verslappen in de kunst van het oog. Een zeer dikvloeibare (IDDSI 4) maaltijd moet nu eenmaal volledig homogeen zijn, wil het aan IDDSI-standaarden voldoen. Er mag dan ook geen waterkers of cacaopoeder op als garnering. 

Het indelen van producten binnen het raamwerk is ook niet altijd even makkelijk. Er zijn veel aspecten die invloed hebben op de dikte van voeding en dranken, bijvoorbeeld merk, receptuur, temperatuur en houdbaarheid. Als we alleen al kijken naar broccoli ligt het aan het seizoen hoeveel procent hij uit water bestaat. Daarnaast bestaat er consistentie-veranderende voeding. IJs is er zo eentje. Uit de vriezer is het hard, en zodra het opwarmt smelt het. Waar het in het raamwerk thuishoort? Lastig. Een ander probleem is speeksel. Speeksel heeft als eigenschap om voeding en dranken dunner te maken in de mond. Denk maar aan vanille vla, wanneer je dat in je mond neemt is het binnen no-time dunvloeibaar. Hierdoor rijst de vraag, ‘hoe gaan we hier mee om?’. Misschien toch wat (vloeibaar) verdikkingsmiddel toevoegen zodat het zijn dikte behoudt als het in aanraking komt met speeksel? Het is goed om te realiseren dat de IDDSI in het leven is geroepen voor (aangepaste) voeding en dranken voor mensen met kauw- en slikproblemen. Het is daarom niet mogelijk om alle voeding te classificeren. Het voldoet niet aan de gestelde eisen en het is simpelweg niet geschikt voor mensen met slikproblemen. Denk hierbij aan groentesoep, muesli met yoghurt of smoothie met pitjes. 

Ook het aanpassen van voeding en dranken is ingewikkelder dan het lijkt. Spaghetti kan bijvoorbeeld niet zomaar door de blender, dat wordt plakkerig. Daarnaast er zijn heel veel verschillende (natuurlijke) verdikkingsmiddelen voor voeding, denk aan Xantana, Agar Agar, Aardappelzetmeel, Maizena etc. Wat je het best kunt gebruiken? Geen idee. Daarom is de samenwerking met de koks van onschatbare waarde. Soms vergeten we dat, naast alle aangepaste voedingsmiddelen, dranken en medische (bij)voeding, mensen met slikproblemen vaak ook nog ‘normale’ dingen uit de supermarkt kunnen nuttigen. Een belangrijk onderdeel van keuzevrijheid, kwaliteit van leven en ‘normaal meedoen’ binnen de maatschappij. Omdat het onduidelijk was wat ze dan precies konden nemen, is de website www.IDDSIdex.nl ontwikkeld. Hierin vindt men levensmiddelen en medische bijvoeding met de bijbehorende IDDSI levels. Ook is er informatie over de IDDSI en over hoe levensmiddelen getest kunnen worden om te controleren of het echt aan een bepaald level voldoet te vinden.

Concluderend lijkt de IDDSI een verrijking voor de logopedische behandeling van mensen met slikproblemen. Het zorgt voor duidelijkheid en er is wereldwijde consensus. We zijn op de goede weg en het is goed om te realiseren dat de IDDSI een nieuwe taal is. Een nieuwe taal die we langzaamaan met z’n allen leren spreken. En zoals dat met het leren van een nieuwe taal gaat; we moeten uitproberen, oefenen, herhalen, elkaar verbeteren en bovenal met z’n allen doorzetten. Alles om de veiligheid en kwaliteit van leven van patiënten met slikproblemen te verbeteren.